Նրանք գալիս էին դերվիշական քեշկուլներով, ցնցոտիներով, հորիզոնների խորքերը թափանցող հայացքներով: Պահում էինք նրանց ու միշտ նույն հարցն էինք տալիս.
-Ո՞ւր եք գնում, աշխարհի բարեկամներ:
Պատասխանը լինում էր.
-Մենք անհայտ ճանապարհների ճգնավորներ ենք, գնում ենք մեր օազիսը գտնելու, ձեզնից ոչ հաց ենք ուզում, ոչ ջուր ենք ուզում, ոչ գինի, մեզ միայն մի լաստ տվեք, որ գետն անցնենք:
Մենք նրանց և հաց էինք տալիս, և ջուր, և գինի: Հետո փչած տկերով լոռ լաստավարողին կարգադրում էինք դրանց գետն անցկացնի:
Շոգի ձանձրույթի մեջ նստած՝ մենք նայում էինք, թե ինչպես լոռ թիավարողը լաստն այն ափը հասցրեց, իսկ գետի այն կողմն այնքան սարսափելի էր, որ նույնիսկ նայելուց վախի հաճույքից մարդիկ դողում էին:
Իրենց օազիսը որոնող ճգնավորները հանգիստ էին իջնում այն ափը. անվերջանալի թափառումներից հետո կարծես տուն էին հասել: Նրանք բարձրանում էին ժանգագույն լեռնալանջը. լեռներից այն կողմ սկսում էր ավազային անծայրածիր մի աշխարհ: Գնում էին անապատով՝ աչքները հորիզոնին հառած, իրենց հետևից քարշ տալով ստվերային ու գերեզմանային լռություն: Իմանալու համար, թե ուր են գնում և ինչպես են գնում, շատ էր դժվար, գազանների ահից իրենք՝ բնիկները, չէին հանդգնում իջնել գետի այն ափը:
Ճգնավորական այդ իմաստը չհասկացա: Տեսել էի քարանձավները մտած կղերականների, որոնք շաբաթ երեկոները և ամբողջ կիրակիներն սպասում էին, որ հիմա ուխտագնացները կգան, ուտելիք-մուտելիք կբերեն: Խաբեբա ռաբբիների եմ տեսել, որոնք Հնդկաստանից եկել էին Իրան. իմացել էին երկրի ամենալավ տեղը՝ Շիրազը, գնացել, հասել էին այնտեղ, Հաֆեզիեում ու Սաադիեում երկու գերեզմանների մոտ ճգնավոր էին դարձել և երկու բանաստեղծների շիրիմներին ուխտի եկած մարդկանց ձեռքերին էին նայում:
Բոլորս էլ գիտենք. Սաադին թողեց իրիկնամուտային Շիրազը և դուրս եկավ իր ծննդավայրից: Խաչատուր Աբովյանը լուսաբացին հեռացավ Քանաքեռից: Մեկը քսան տարի հետո վերադարձավ, մեկը ոչ վերադարձավ, ոչ էլ այս աշխարհում իմացան, թե նա ինչ եղավ…
Լիմեցի Սերոբը եկավ:
Մեկ էլ այդպես ամառային անձրևն է գալիս, մեկ էլ այդպես իրիկնամուտին վերադարձող սայլերի ձայնը:
Նա մտավ իմ սենյակը, որը և՛ հիմնարկային գրասենյակ էր, և՛ ննջասենյակ, և՛ սատանան գիտի, թե էլի ինչ:
-Ես Սերոբ Գասպարյանցն եմ,- ասաց նա ջարդուփշուր պարսկերենով,- ծնվել եմ Լիմեում 1897 թվականին, եթե ուզում եք ինձ սպանել, սպանե՛ք. ձեզնից ո՛չ հաց եմ ուզում, ո՛չ ջուր, ո՛չ գինի: Ինձ մի լաստ տվեք…
-Հայրենակի՜ց…,- ճչացի:
Կողքիս սենյակից դուրս եկավ իմ պետը՝ հոլանդացի Քրեստենսենը, հետո կինը՝ Էնուշը, նա նախշավոր գիշերազգեստ ուներ հագին:
-Ո՞ր քամին քեզ քշեց-բերեց այստեղ, ո՞վ է ուզում քեզ սպանել, ո՞ւր ես գնում:
Լիմեցի Սերոբը աչքերը փակեց, կախ ընկած բեղերի տակ տխուր ժպտաց և խոսեց հայերեն.
-Ես անհայտ ճանապարհների ճգնավոր եմ, գնում եմ իմ օազիսը գտնելու:
-Չե՛մ թողնի, որ դու գնաս, գնացողներից ոչ մեկն էլ իր օազիսը չգտավ:
Լիմեցի Սերոբը նորից ժպտաց, որը նշանակում էր. «Միևնույն է, ես կգնամ»:
Քրեստենսենն իրար խառնվեց.
-Ո՞վ է այս լավ մարդը, գրողն ու սատանան ձեզ բոլորիդ տանի, խոսեք մի լեզվով, որ ես հասկանամ:
Ասացի.
-Մոսյո Քրեստենսեն, այս մարդն էլ իր օազիսը որոնող ճգնավորներից է, բայց հայ է, հայրենակիցս է, չե՛մ թողնի, որ նա գնա:
Հոլանդացի իմ պետը մի վայրկյանի չափ լավ ու զարմացած նայեց մարդուն: Այդ ժամանակ լիմեցի Սերոբը կանգնել էր խսիր կախված մուտքի մոտ, ձեռքերը դրել էր կրծքին, աչքերը փակել էր: Հագի շորերը ծվատված էին, ինքն էլ էր ծվատված, կարծես հենց նոր էր հողմնապտույտային ոլորումներից դուրս շպրտվել:
Լուսաբացը ժամը երեքից սկսել էր. հիմա արդեն ժամը վեցն էր: Արևը լեռների արանքից դուրս էր եկել: Աստվա՜ծ իմ, մի հինգ, վեց ժամ հետո սկսվելու էր հարավային շիկացած միջօրեն:
-Վիսկի՛,- բղավեց Քրեստենսենը,- Ղոլամ Ռեզան ո՞ւր է կորել:
Ղոլամ Ռեզան մեր ամեն ինչն էր՝ և՛ կատարածուն, և՛ հավաքարարը, և՛ խոհարարը: Ներս թռավ:
-Ի՛վ,- ասաց Քրեստենսենի կինը,- թող լույսը բացվի:
Լույսը վաղուց էր բացվել:
Սեղանի վրա շարվեցին վիսկին, գինին, հացը, պահածոները և ջուրը:
Հայրենակցիս նստեցրի սեղանի մոտ: Նա հացի մի կտոր թաթախեց գինու մեջ, կերավ, կավե փարչով գինի խմեց:
Հետո իմացա…
Մարդիկ փախչում են հրդեհներից, ջրհեղեղներից, տարերային աղետներից, լիմեցի Սերոբը փախչում էր երազներից:
…Նա սարից իջել ու տուն էր գնացել այն ժամանակ, երբ ամեն ինչ վերջացել էր: Մի պառավ կին բռնել էր ձեռքը և ասել էր. «Սերո՛բ, Սաթենիկի տղա, մի՛ գնա տուն»:
Սերոբենց տունը փողոցի ծայրամասին էր եղել:
«Մերոնցից ոչ ոք չի՞ մնացել»,- հարցրել էր հոտաղ Սերոբը:
Պառավ կինը գլուխն այս կողմ ու այն կողմ էր տարել:
Հայր, մայր, հեքիաթներ պատմող տատ, չորս քույր…
Ինչո՞ւ ենք հանգիստ նստել և չենք խելագարվում:
-Ոչինչ չեմ հիշում,- ասաց նա,- չեմ հիշում՝ ինչպե՞ս հասա էս երկիրը: Աշխատել եմ կաշվի գործարանում, աղյուսի գործարանում, Ղազվին քաղաքի Քյորօղլյանների թելի գործարանում, «Քազերուն»-ի կտորեղենի գործարանում: Ես լիմեցի Սերոբ Գասպարյանցն եմ, ձեզնից ո՛չ հաց եմ ուզում, ո՛չ ջուր եմ ուզում, ո՛չ գինի:
-Սերո՛բ, մեծ եղբայր,- ասացի նրան,- մենք չենք թողնի, որ դու գնաս, ոչ ոք էլ իր օազիսը չի գտել, ոտքդ դնես գետի այն ափը՝ վագրերը քեզ ջարդուփշուր կանեն: Հիմա մի քիչ քնիր, վեր կաց, տեսնենք վերջն ինչ է լինելու:
Սերոբը գլուխը տարուբերեց.
-Աստծո՜ մարդիկ, քնից վախենում եմ, սպանե՛ք ինձ, բայց մի թողեք քնեմ:
Քրեստենսենը կառչեց ինձ, մի լավ հայհոյեց.
-Վերջապես ես ձեր պետն եմ այնքան ժամանակ, մինչև այդ սրիկա հաստափոր Սնելգրովը Թեհրանից գա, թարգմանե՛ք:
Ուինսթոն Սնելգրովը մեր, ինչպես ասում են, ամենապետն էր, ամերիկյան բանակի գնդապետ էր, գործերը թողել էր երեսի վրա, գնացել էր Թեհրան և չկար: Ով գիտի ո՞ր կաբարեում էր թակարդ ընկել:
Թարգմանեցի:
Էնուշը նստել էր իմ մահճակալին, բրդյա բաճկոնակ էր գործում այդ դժոխային շոգում, սատանան գիտի, թե որ սառնամանիքների համար: Նա հարավային շոգը հետապնդող աչքեր ուներ և աստվածային սիրով կպել էր կործանվող ամուսնուն:
Լիմեցի Սերոբ Գասպարյանցի երազն այսպես է.
Տան դռները փակ են. երկու բռունցքներով ծեծում է, և հանկարծ դռներն ընկնում են: Բակը իրենց բակն է: Գինու դատարկ երկու կարասներն արևկողմ են արել: Արյան և դատարկության հոտ է գալիս: Ճչում է. «Էս տանը մարդ չկա՞»: Արձագանքը գալիս է արևկողմ արած կարասներից. «Չկա՜աա..»:
Հետո Սերոբը քնից ցատկում էր ու չէր ուզում նորից քնել:
Եվ այդպես անվերջանալի՜…
Հոլանդացի Քրեստենսենին ես բառ առ բառ թարգմանում էի: Նա գլուխը դրեց սեղանին. մտածում էի, որ հարբել է. նա չէր հարբել, իր հերթական տխրության ոստայնն էր ընկել: Երբ գլուխը բարձրացրեց, աչքերը փակ էին, և արցունքներ եկան ու մնացին չորացած այտերի վրա:
Սարսափելի ցուցամատ էր, որ նետի պես ցցվեց ու ասաց.
-Այս մարդը կգնա:
Կործանվող այդ հոլանդացու մոտ որտեղի՞ց էր եկել ու խտացել այդպիսի նախազգացում:
-Չե՛մ թողնի, որ գնա,- ասացի,- եթե հարկ եղավ, Ղոլամ Ռեզային կկարգադրեմ պարանով ծառին կապի: Մենք այնքան քիչ ենք, որ մեկն էլ մեզ համար շա՜տ է:
Քրեստենսենը աչքերը բաց արեց, ժպտաց, ինչպես Սերոբն էր ժպտում, և գլուխը նորից դրեց սեղանին:
Օրը ե՞րբ վերջացավ: Նույնիսկ միջօրեի եկած-գնացած շոգը չզգացինք: Մի վաղանցուկ քամի էլ եկավ, մուտքից կախված խսիրը խշխշաց:
Կատարածուին ասացի՝ թախտը ծառի տակ բաց անի:
Լավն էր հարավային այդ անանուն ծառը, փոքրիկ, բայց խիտ ստվեր ուներ:
Կերանք, խմեցինք, զխկռտվեցինք, հիմա տեսնենք վերջն ի՞նչ է լինելու:
Ես ձգվել եմ իմ սենյակում, այնտեղից նայում եմ Գասպարյանցի մեջքին: Երազներիցս սարսափած հայրենակիցս չի պառկում անանուն ծառի տակ, դրսում նստել է ճամփորդական թախտին, իսկ նրա մեջքը ճչում է, որ այս տանը մարդ չկա՜…
Ամենասարսափելին այն էր, որ ես քնեցի, երբ արթնացա, լույսը բացվել էր, և վերջացել էր ամեն ինչ: Սերոբը գնացել էր:
Դուրս թռա սենյակից: Կատարածու Ղոլամ Ռեզան և լաստավարը պպզել էին կրակի մոտ, մեր նախաճաշն էին պատրաստում: Պտտվում էի շուրջս.
-Ո՞ւր է մարդը:
Կատարածուն այլայլված էր.
-Սահա՛բ, գնաց: Լաստավարը նրան տարավ, ապահով տեղ հասցրեց ու վերադարձավ:
Ապահո՜վ…
Զայրույթից ու չարությունից ուզում էի խեղդել խեղճ մարդուն:
Հետո, լիմեցի Սերոբի նման, որ չէր էլ հիշում, թե ինչպես է ծննդավայրից հասել Պարսկաստան, այնպես էլ ես չեմ հիշում, թե ինչպես հագնվեցի, լաստավարի օձիքից բռնած քարշ տվեցի գետափ:
Փչած տկերով անդրջրհեղեղյան լաստը շարժվեց: Ետ նայեցի ու տեսա մեր լոռ կատարածուին. նա կանգնել էր գետափին ու ծեծում էր ծնկները: Հետո գետափ իջնող զառիվայրով ցած եկան Քրեստենսենն ու կինը: Քրեստենսենը հանգիստ էր: Նա ձեռքերը դրեց բերանին ու ճչաց.
-Ասացի, որ կգնա՜…
Գետը պղտոր էր. երևի ինչ-որ տեղ, հեռվում, գիշերն անձրև էր եկել:
Երրորդ տարին էր, որ ես աշխատում էի հարավում և առաջին անգամ ոտքս գետի այն ափը դրեցի:
Ո՞ւր էի գնում և ինչո՞ւ էի գնում: Եթե մի մարդ որոշել է իր օազիսը գտնել, միևնույն է, շղթաներով էլ չես կարող նրան պահել:
Լաստավարը կառչեց ինձ. նա էլ էր լաց լինում:
-Մի գնա, սահաբ, այդ ափից ոչ ոք չի վերադարձել:
-Ինձ սպասի՛ր,- ասացի նրան,- կսպասե՞ս:
Լոռ լաստավարն ասաց.
-Հազար տարի կսպասեմ, սահա՛բ:
Ես բռնեցի ժանգագույն լեռան զառիվեր կածանը և նոր հիշեցի, որ հրացան չեմ վերցրել:
Լեռնակածանը ոլորապտույտ էր. շուրջբոլորը՝ արևից խանձված խոտերի ու չորացած թփուտների մի մեռած աշխարհ:
Գագաթին չհասած մտածեցի, որ վերադարձի իմ ճանապարհը կորավ: Բայց հասա ու բարձունքից տեսա այդ ավազային անծայրածիր աշխարհը: Հորիզոնի կապույտը մշուշային էր, ավազներն ու ավազաբլուրները՝ արևից ոսկեվորված: Անվերջանալի այդ տարածության խորքում շարժվում էր մի կետ:
Հայրենակիցս էր, որ գնում էր իր օազիսը գտնելու:
Անդին 7, 2014
